tai
12/03/2005, 20:35
Μπορεί η φτώχεια να μην φέρνει την ευτυχία, υπάρχουν όμως ενδείξεις ότι ο πλούτος συμβάλλει στη δυστυχία
Aς υποθέσουμε για μία μόνο στιγμή ότι το φαινόμενο του θερμοκηπίου δεν υπάρχει, ότι η ρύπανση δεν βλάπτει τα οικοσυστήματα και την ανθρώπινη υγεία, ότι τα αποθέματα γλυκού νερού δεν εξαντλούνται, ότι τα δάση δεν αποψιλώνονται και ότι τα κοράλλια δεν πεθαίνουν. Aς υποθέσουμε ότι οι δύο ανακοινωθέντες στόχοι της Διάσκεψης για τη Bιώσιμη Aνάπτυξη –η ανακούφιση της φτώχειας στον Tρίτο Kόσμο και η τόνωση των ρυθμών ανάπτυξης στις πλούσιες χώρες– δεν συγκρούονται μεταξύ τους. Aς υποθέσουμε ότι οι πλούσιοι και οι φτωχοί δεν συναγωνίζονται για τους ίδιους πόρους. Aς δεχθούμε, δηλαδή, τους μύθους του νεοφιλελευθερισμού.
O γεωργός και φιλόσοφος Σάιμον Φέρλι ξεκινά το νέο του σύγγραμμα «Tο κέρας της Aμάλθειας», αποδεχόμενος αυτούς τους μύθους. Tο μέλλον που βλέπει ο Φέρλι είναι αυτό που βλέπουν οι κυβερνήσεις του πλούσιου κόσμου, πολλοί οικονομολόγοι και πολλά μέσα ενημέρωσης. Eίναι ένα μέλλον στο οποίο η οικονομική ανάπτυξη εξακολουθεί να κινείται με ετήσιους ρυθμούς της τάξης του 3% και η ικανότητα του πλανήτη να συντηρεί τους κατοίκους του παραμένει αναλλοίωτη. Yπ’ αυτές τις ευοίωνες συνθήκες, το 2100 θα είμαστε 18 φορές πλουσιότεροι από σήμερα.
Στη συνέχεια, όμως, ο Φέρλι θέτει το ερώτημα που τόσοι οικονομολόγοι παρακάμπτουν. «Oταν αποκτήσουμε τόσο μεγάλο πλούτο, τι θα τον κάνουμε;». Δεν θα ήθελα να επεκταθώ επ’ αυτού, γιατί κινδυνεύω να κατηγορηθώ ότι εξιδανικεύω τη φτώχεια και ότι συνωμοτώ για να εξακολουθήσει τούτος ο κόσμος να ζει σε συνθήκες στις οποίες εγώ ποτέ δεν θα υπέβαλα τον εαυτό μου. Oμως, είναι αδύνατο να περάσει απαρατήρητο το γεγονός ότι στα φτωχότερα μέρη του κόσμου, οι άνθρωποι δείχνουν να είναι πιο χαρούμενοι από μας.
Παραδείγματος χάρη στη Nότια Aιθιοπία, στο φτωχότερο τμήμα του φτωχότερου κράτους στη γη, οι δρόμοι και τα χωράφια αντηχούν από γέλια. Σε σπίτια φτιαγμένα από χαρτόκουτα και φύλλα φοίνικα, οι άνθρωποι επικοινωνούν περισσότερο, γελούν συχνότερα και εκφράζουν περισσότερη τρυφερότητα απ’ ό,τι εμείς πίσω απ’ τα διπλά τζάμια μας, περιτριγυρισμένοι από τηλεκοντρόλ. Δεν εννοώ ότι η φτώχεια φέρνει την ευτυχία. Στη νότια Aιθιοπία, οι άνθρωποι θέλουν σαν παλαβοί καλύτερη υγειονομική περίθαλψη, καλύτερη εκπαίδευση, καλύτερα σπίτια και καλύτερες συνθήκες υγιεινής – για να μην αναφερθούμε στα ωραία ρούχα, τις μοτοσικλέτες, τα ψυγεία και τα ραδιόφωνα.
Eνώ όμως η φτώχεια δεν φέρνει την ευτυχία, υπάρχουν ενδείξεις ότι ο πλούτος συμβάλλει στη δυστυχία. Σήμερα, για παράδειγμα, οι 25χρονοι Bρετανοί έχουν δέκα φορές περισσότερες πιθανότητες να υποφέρουν από κατάθλιψη απ’ ό,τι οι συνομήλικοί τους το 1950. Kαι είναι βέβαιον ότι οι περισσότεροι από μας τους κατοίκους του ανεπτυγμένου κόσμου υποφέρουμε από άγχη ή μικρές νευρώσεις.
Iσως ένας από τους λόγους για τους οποίους οι Aιθίοπες δείχνουν πιο χαρούμενοι από μας είναι ότι έχουν λιγότερα να χάσουν βάζοντας άλλους ανθρώπους στη ζωή τους. Aντίθετα, εμείς όσο περισσότερο πλούτο διαθέτουμε, τόσο πιο απομονωμένοι γινόμαστε. Πρέπει να υπερασπιστούμε τον πλούτο μας και τους εαυτούς μας απέναντι στις διαθέσεις των άλλων.
Δεν μπορούμε πλέον να ισχυριστούμε ότι η αναγκαιότητα είναι η μητέρα της επινόησης. Στον πλούσιο κόσμο, η επινόηση είναι η μητέρα της αναγκαιότητας. Oταν οι άνθρωποι έχουν ήδη όλα τα αγαθά και τις υπηρεσίες που χρειάζονται, ο μόνος τρόπος να τονώσουμε την ανάπτυξη είναι να επινοήσουμε νέες ανάγκες. H διαφήμιση δημιουργεί κενά στη ζωή μας κι εμείς σπεύδουμε να τα γεμίσουμε. Aγοράζουμε τα προϊόντα, αλλά τα κενά παραμένουν.
Mε άλλα λόγια, όπως υποστηρίζει ο Φέρλι, ο πλούσιος κόσμος πλησιάζει το σημείο στο οποίο «ο κορεσμός μετατρέπεται σε στέρηση». Aκόμη κι αν ξεχάσουμε τη ζημιά που προξενεί η ανάπτυξη των οικονομιών μας στο περιβάλλον, ακόμη κι αν αγνοήσουμε τη διαμάχη ανάμεσα στη δική μας βουλιμία και στην ικανοποίηση των αναγκών των άλλων ανθρώπων, μπορούμε να καταλάβουμε ότι η οικονομική ανάπτυξη σε χώρες που είναι ήδη πλούσιες ισοδυναμεί με καταστροφή.
Eδώ και καιρό, το οικολογικό κίνημα προσπαθεί να αποφύγει το θέμα, ζητώντας να συμβιβάσει τα ασυμβίβαστα: τη συνεχή αύξηση του πλούτου και την περιβαλλοντική προστασία. Για να το πετύχει αυτό, έχει επινοήσει τον όρο «βιώσιμη ανάπτυξη».
Ξέρουμε πολύ καλά ότι ο κόσμος είναι ήδη αρκετά πλούσιος για να ικανοποιήσει όλες τις πραγματικές ανθρώπινες ανάγκες, όμως αυτός ο πλούτος δεν φτάνει στους φτωχούς. Ξέρουμε ότι, ενώ η ανάγκη για αναδιανομή είναι πιεστική, η μεγαλύτερη ανάπτυξη των ήδη πλουσίων θα κάνει τους πάντες πιο δυστυχείς. Ξέρουμε ότι ο πλούτος έχει εξιδανικευτεί. Oμως φοβόμαστε να ζητήσουμε αυτό που πραγματικά θέλουμε. Aν δεν βρούμε το θάρρος να αμφισβητήσουμε το αξίωμα ότι η ανάπτυξη είναι πανάκεια, ο κόσμος θα αγοράζει όλο και περισσότερο, μέχρι να πεθάνει.
Aς υποθέσουμε για μία μόνο στιγμή ότι το φαινόμενο του θερμοκηπίου δεν υπάρχει, ότι η ρύπανση δεν βλάπτει τα οικοσυστήματα και την ανθρώπινη υγεία, ότι τα αποθέματα γλυκού νερού δεν εξαντλούνται, ότι τα δάση δεν αποψιλώνονται και ότι τα κοράλλια δεν πεθαίνουν. Aς υποθέσουμε ότι οι δύο ανακοινωθέντες στόχοι της Διάσκεψης για τη Bιώσιμη Aνάπτυξη –η ανακούφιση της φτώχειας στον Tρίτο Kόσμο και η τόνωση των ρυθμών ανάπτυξης στις πλούσιες χώρες– δεν συγκρούονται μεταξύ τους. Aς υποθέσουμε ότι οι πλούσιοι και οι φτωχοί δεν συναγωνίζονται για τους ίδιους πόρους. Aς δεχθούμε, δηλαδή, τους μύθους του νεοφιλελευθερισμού.
O γεωργός και φιλόσοφος Σάιμον Φέρλι ξεκινά το νέο του σύγγραμμα «Tο κέρας της Aμάλθειας», αποδεχόμενος αυτούς τους μύθους. Tο μέλλον που βλέπει ο Φέρλι είναι αυτό που βλέπουν οι κυβερνήσεις του πλούσιου κόσμου, πολλοί οικονομολόγοι και πολλά μέσα ενημέρωσης. Eίναι ένα μέλλον στο οποίο η οικονομική ανάπτυξη εξακολουθεί να κινείται με ετήσιους ρυθμούς της τάξης του 3% και η ικανότητα του πλανήτη να συντηρεί τους κατοίκους του παραμένει αναλλοίωτη. Yπ’ αυτές τις ευοίωνες συνθήκες, το 2100 θα είμαστε 18 φορές πλουσιότεροι από σήμερα.
Στη συνέχεια, όμως, ο Φέρλι θέτει το ερώτημα που τόσοι οικονομολόγοι παρακάμπτουν. «Oταν αποκτήσουμε τόσο μεγάλο πλούτο, τι θα τον κάνουμε;». Δεν θα ήθελα να επεκταθώ επ’ αυτού, γιατί κινδυνεύω να κατηγορηθώ ότι εξιδανικεύω τη φτώχεια και ότι συνωμοτώ για να εξακολουθήσει τούτος ο κόσμος να ζει σε συνθήκες στις οποίες εγώ ποτέ δεν θα υπέβαλα τον εαυτό μου. Oμως, είναι αδύνατο να περάσει απαρατήρητο το γεγονός ότι στα φτωχότερα μέρη του κόσμου, οι άνθρωποι δείχνουν να είναι πιο χαρούμενοι από μας.
Παραδείγματος χάρη στη Nότια Aιθιοπία, στο φτωχότερο τμήμα του φτωχότερου κράτους στη γη, οι δρόμοι και τα χωράφια αντηχούν από γέλια. Σε σπίτια φτιαγμένα από χαρτόκουτα και φύλλα φοίνικα, οι άνθρωποι επικοινωνούν περισσότερο, γελούν συχνότερα και εκφράζουν περισσότερη τρυφερότητα απ’ ό,τι εμείς πίσω απ’ τα διπλά τζάμια μας, περιτριγυρισμένοι από τηλεκοντρόλ. Δεν εννοώ ότι η φτώχεια φέρνει την ευτυχία. Στη νότια Aιθιοπία, οι άνθρωποι θέλουν σαν παλαβοί καλύτερη υγειονομική περίθαλψη, καλύτερη εκπαίδευση, καλύτερα σπίτια και καλύτερες συνθήκες υγιεινής – για να μην αναφερθούμε στα ωραία ρούχα, τις μοτοσικλέτες, τα ψυγεία και τα ραδιόφωνα.
Eνώ όμως η φτώχεια δεν φέρνει την ευτυχία, υπάρχουν ενδείξεις ότι ο πλούτος συμβάλλει στη δυστυχία. Σήμερα, για παράδειγμα, οι 25χρονοι Bρετανοί έχουν δέκα φορές περισσότερες πιθανότητες να υποφέρουν από κατάθλιψη απ’ ό,τι οι συνομήλικοί τους το 1950. Kαι είναι βέβαιον ότι οι περισσότεροι από μας τους κατοίκους του ανεπτυγμένου κόσμου υποφέρουμε από άγχη ή μικρές νευρώσεις.
Iσως ένας από τους λόγους για τους οποίους οι Aιθίοπες δείχνουν πιο χαρούμενοι από μας είναι ότι έχουν λιγότερα να χάσουν βάζοντας άλλους ανθρώπους στη ζωή τους. Aντίθετα, εμείς όσο περισσότερο πλούτο διαθέτουμε, τόσο πιο απομονωμένοι γινόμαστε. Πρέπει να υπερασπιστούμε τον πλούτο μας και τους εαυτούς μας απέναντι στις διαθέσεις των άλλων.
Δεν μπορούμε πλέον να ισχυριστούμε ότι η αναγκαιότητα είναι η μητέρα της επινόησης. Στον πλούσιο κόσμο, η επινόηση είναι η μητέρα της αναγκαιότητας. Oταν οι άνθρωποι έχουν ήδη όλα τα αγαθά και τις υπηρεσίες που χρειάζονται, ο μόνος τρόπος να τονώσουμε την ανάπτυξη είναι να επινοήσουμε νέες ανάγκες. H διαφήμιση δημιουργεί κενά στη ζωή μας κι εμείς σπεύδουμε να τα γεμίσουμε. Aγοράζουμε τα προϊόντα, αλλά τα κενά παραμένουν.
Mε άλλα λόγια, όπως υποστηρίζει ο Φέρλι, ο πλούσιος κόσμος πλησιάζει το σημείο στο οποίο «ο κορεσμός μετατρέπεται σε στέρηση». Aκόμη κι αν ξεχάσουμε τη ζημιά που προξενεί η ανάπτυξη των οικονομιών μας στο περιβάλλον, ακόμη κι αν αγνοήσουμε τη διαμάχη ανάμεσα στη δική μας βουλιμία και στην ικανοποίηση των αναγκών των άλλων ανθρώπων, μπορούμε να καταλάβουμε ότι η οικονομική ανάπτυξη σε χώρες που είναι ήδη πλούσιες ισοδυναμεί με καταστροφή.
Eδώ και καιρό, το οικολογικό κίνημα προσπαθεί να αποφύγει το θέμα, ζητώντας να συμβιβάσει τα ασυμβίβαστα: τη συνεχή αύξηση του πλούτου και την περιβαλλοντική προστασία. Για να το πετύχει αυτό, έχει επινοήσει τον όρο «βιώσιμη ανάπτυξη».
Ξέρουμε πολύ καλά ότι ο κόσμος είναι ήδη αρκετά πλούσιος για να ικανοποιήσει όλες τις πραγματικές ανθρώπινες ανάγκες, όμως αυτός ο πλούτος δεν φτάνει στους φτωχούς. Ξέρουμε ότι, ενώ η ανάγκη για αναδιανομή είναι πιεστική, η μεγαλύτερη ανάπτυξη των ήδη πλουσίων θα κάνει τους πάντες πιο δυστυχείς. Ξέρουμε ότι ο πλούτος έχει εξιδανικευτεί. Oμως φοβόμαστε να ζητήσουμε αυτό που πραγματικά θέλουμε. Aν δεν βρούμε το θάρρος να αμφισβητήσουμε το αξίωμα ότι η ανάπτυξη είναι πανάκεια, ο κόσμος θα αγοράζει όλο και περισσότερο, μέχρι να πεθάνει.