Του Δημήτρη Κουφουγιάννη / ΜΟ.Τ.Ο.Ε.
ΈΝΑ ΣΥΝΗΘΙΣΜΕΝΟ ΑΤΥΧΗΜΑ
Τα φώτα της μοτοσικλέτας είναι αναμμένα. Φοράτε ένα πολύχρωμο μπουφάν και ένα εξίσου πολύχρωμο κράνος, ενώ κινήστε αμέριμνος σε έναν επαρχιακό δρόμο. Ο οδηγός του αυτοκινήτου έχει σταματήσει στη διασταύρωση και δείχνει να ελέγχει τον δρόμο κοιτώντας και προς το μέρος σας. Και ξαφνικά ξεκινάει, παραβιάζει την προτεραιότητα και διασχίζει τη διασταύρωση, κλείνοντάς σας κάθε δίοδο διαφυγής! Η σύγκρουση είναι σφοδρή και μόνον η καλή σας τύχη μπορεί να βοηθήσει να αποφύγετε κάποιον βαρύτατο τραυματισμό ή ακόμη και τον θάνατο. Αργότερα, ο οδηγός του αυτοκινήτου «εξηγεί», εμφανώς σοκαρισμένος, στον τροχονόμο: «δεν τον είδα»!!!
Γιατί άραγε ένας μάλλον έμπειρος οδηγός αυτοκινήτου, ο οποίος σταμάτησε να ελέγξει το δρόμο πριν τον διασχίσει, δεν είδε καθόλου τη μοτοσικλέτα που έρχονταν κατά πάνω του;
Ρωτήστε καλύτερα τα άτομα που δεν είδαν τον γορίλα που πέρασε μπροστά τους. Ας εξηγηθούμε όμως καλύτερα.
ΜΕΡΙΚΑ ΑΚΟΜΗ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ
Εκτός από το παραπάνω, δυστυχώς αρκετά συνηθισμένο παράδειγμα με τον οδηγό του αυτοκινήτου και τον μοτοσικλετιστή, υπάρχουν και χιλιάδες άλλα ανάλογα παραδείγματα στα οποία θεωρητικά έμπειρα και καλά εκπαιδευμένα άτομα έκαναν παρόμοια και πολλές φορές εξίσου θανατηφόρα λάθη.
• Μια νοσοκόμα βγάζει ένα φιαλίδιο από το ντουλάπι, όπως κάνει κάθε μέρα, χρόνια τώρα. Κοιτάζει την ετικέτα, γεμίζει τη σύριγγα με το περιεχόμενο και κάνει την ένεση στον ασθενή. Ο άρρωστος δέχεται μια δόση από ένα λάθος φάρμακο και πεθαίνει «ανεξήγητα».
• Ένας κυβερνήτης υποβρυχίου παρατηρεί από το περισκόπιο και δεν βλέπει τίποτα τριγύρω. Δίνει διαταγή για ανάδυση και ξαφνικά ακούει έναν δυνατό μεταλλικό ήχο και νοιώθει έναν ακόμη πιο δυνατό κραδασμό. Αντιλαμβάνεται ότι έχει αναδυθεί με ένα πλοιάριο ακριβώς από πάνω του, αλλά είναι ήδη πολύ αργά. Το πλοιάριο αναποδογυρίζει και βυθίζεται, παρασέρνοντας εννέα μέλη του πληρώματος του στον βυθό.
• Ένας πιλότος και ο συγκυβερνήτης του παρατηρούν μια λυχνία να αναβοσβήνει στον πίνακα οργάνων. Είναι αρκετά προσηλωμένοι σ’ αυτό και δεν παρατηρούν ότι χάνουν γρήγορα ύψος, με αποτέλεσμα τη συντριβή του αεροσκάφους, με πάνω από εκατό θύματα.
ΤΟ ΠΕΙΡΑΜΑ ΤΟΥ ΓΟΡΙΛΑ
Όλα τα παραπάνω παραδείγματα είναι αληθινά και μαζί με πολλά άλλα ώθησαν τον Daniel Simons και τον Christopher Charbis, καθηγητές ψυχολογίας στο πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ, να ψάξουν να βρουν τα αίτια που προκάλεσαν αυτά τα «ανθρώπινα λάθη» και κάποια πιθανή σύνδεση μεταξύ τους. Τα απέδωσαν σε ένα φαινόμενο που ονόμασαν «Τύφλωση Απροσεξίας», αν μπορούμε να μεταφράσουμε έτσι τον αγγλικό όρο “Inattentional Blindness”. Ένα φαινόμενο που είναι γνωστό από χρόνια, αλλά οι πρόσφατες έρευνες απέδειξαν ότι είναι πολύ πιο συνηθισμένο από ότι κανείς φαντάζεται και ότι είναι ένας από τους κύριους παράγοντες για ατυχήματα που οφείλονται σε ανθρώπινο λάθος. Τα πειράματα και τα συμπεράσματά τους μας βοηθούν να καταλάβουμε γιατί σε όλα τα παραπάνω η κοινή δικαιολογία είναι: «δεν το είδα». Το άτομο
που έκανε το λάθος συχνά χαρακτηρίζεται με ευκολία «απρόσεκτο». Όμως, το να κατηγορείς κάποιον για απροσεξία, βλακεία ή οτιδήποτε άλλο μπορεί να προσφέρει μια «συναισθηματική κάθαρση» αλλά δεν βοηθάει στο να εξηγηθεί, γιατί τέτοια ατυχήματα είναι τόσο κοινά. Γιατί έξυπνοι, επιμελείς, προσεκτικοί άνθρωποι τόσο συχνά αποτυγχάνουν να δουν το προφανές;
Ένα συγκεκριμένο πείραμα με μεγάλο ενδιαφέρον ήταν το «πείραμα του γορίλα» στο οποίο αναφερθήκαμε παραπάνω. Σ’ αυτό οι δύο καθηγητές έβαλαν μια μεγάλη ομάδα φοιτητών και άλλων συμμετεχόντων να παρακολουθήσουν ένα βίντεο με δύο ομάδες των τριών αθλητών οι οποίοι αντάλλασσαν πάσες μεταξύ τους με μια μπάλα του μπάσκετ.
Ένα μέρος των συμμετεχόντων είχε αποστολή να μετρήσει πόσες πάσες αντάλλαξαν οι παίκτες (η «εύκολη αποστολή») και οι υπόλοιποι έπρεπε να μετρήσουν πόσες πάσες χτύπησαν το έδαφος και πόσες όχι (η «δύσκολη αποστολή»). Κατά τη διάρκεια του βίντεο μια κοπέλα κρατώντας μια ομπρέλα διασχίζει τη σκηνή. Σε μια άλλη εκδοχή του βίντεο η κοπέλα είναι ντυμένη με στολή γορίλα και πάλι διασχίζει τη σκηνή. Τέλος σε μια τρίτη βέρσιον η κοπέλα-γορίλας σταματά στη μέση της σκηνής και αφού χτυπήσει δύο-τρεις φορές το στήθος της (όπως κάνουν συνήθως οι γορίλες) συνεχίζει τον δρόμο της μέχρι την άλλη άκρη.
Εδώ αρχίζει το τρομακτικό μέρος του πειράματος: Το σαράντα έξι τοις εκατό (46%) των συμμετεχόντων ΔΕΝ είδαν την κοπέλα με την ομπρέλα ή τον γορίλα στα δύο πρώτα βίντεο. Στο τρίτο βίντεο το πενήντα τοις εκατό (50%) ΔΕΝ πρόσεξε τον γορίλα!
«Βασικά, οι άνθρωποι όταν είναι συγκεντρωμένοι σε ένα καθήκον δεν παρατηρούν κάτι άσχετο με αυτό διότι δεν το περιμένουν», εξηγεί ο καθηγητής Simons. «Η αίσθηση των ανθρώπων είναι ότι αν κάτι διαφορετικό εμφανιστεί ξαφνικά στο προσκήνιο θα το παρατηρήσουν» προσθέτει ο καθηγητής «αλλά αυτή η αίσθηση τελικά δεν είναι σωστή».
Το ίδιο ακριβώς συμβαίνει και στην περίπτωση του μοτοσικλετιστή. Σε μια «θάλασσα» αυτοκινήτων μια μοτοσικλέτα μπορεί να είναι το «κάτι διαφορετικό» που ο οδηγός δεν περιμένει να δει, ελέγχοντας τον δρόμο για πιθανά επερχόμενα αυτοκίνητα, και κατά συνέπεια δεν το βλέπει. Το κλειδί είναι η προσοχή, η προσήλωση. Στο πείραμα του Χάρβαρντ πολύ λιγότεροι άνθρωποι που ήταν επιφορτισμένοι με τη «δύσκολη αποστολή» εντόπισαν τον γορίλα από αυτούς που είχαν την «εύκολη αποστολή». Η προσοχή τους ήταν συγκεντρωμένη πολύ περισσότερο στην αποστολή τους και οι πόροι του εγκεφάλου τους πολύ περισσότερο απασχολημένοι, οπότε ήταν δυσκολότερο να παρατηρήσουν κάτι άσχετο. Ο Simons επισήμανε ότι αρκετοί από τους συμμετέχοντες στο πείραμα δεν πίστευαν καν ότι υπήρχε γορίλας στο βίντεο, μέχρι που έκπληκτοι το είδαν για δεύτερη φορά, μην πιστεύοντας ότι δεν πρόσεξαν κάτι τόσο οφθαλμοφανές.
Η παραπάνω έρευνα δείχνει να φέρνει πολύ άσχημα μαντάτα για τους μοτοσικλετιστές. Αποδεικνύει πως, ότι κι αν κάνουμε, κάποιοι οδηγοί δεν πρόκειται να μας δουν. Και εμπλέκει άμεσα με το αντικείμενο οτιδήποτε αποσπά μέρος της προσοχής του οδηγού, όπως η χρήση τηλεφώνου κατά την οδήγηση, η συζήτηση με τους συνεπιβάτες, η ακρόαση μουσικής κ.λπ. Εν τω μεταξύ μια άλλη έρευνα με το ίδιο θέμα στο πανεπιστήμιο του Σάσεξ στην Αγγλία κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι έμπειροι οδηγοί έχουν στην πραγματικότητα λιγότερες πιθανότητες να εντοπίσουν ενδεχόμενους κινδύνους από μη αναμενόμενες καταστάσεις. Η εν λόγω έρευνα,
που ανέλυε τις κινήσεις των ματιών των οδηγών που παρακολουθούσαν βίντεο με προσομοίωση των συνθηκών κυκλοφορίας, δείχνει ότι η πολυετής οδηγική εμπειρία «εκπαιδεύει» κάποιον να βλέπει το αναμενόμενο, πολλές φορές ακόμη κι αν αυτό δεν είναι εκεί.
ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΑΚΟΜΑ ΓΙΑ ΤΗΝ «ΠΡΟΣΟΧΗ» ΚΑΙ ΤΗΝ ΙΚΑΝΟΤΗΤΑ ΑΝΤΙΛΗΨΗΣ
Όπως είπαμε και παραπάνω, το κύριο σημείο είναι αυτό που ονομάζουμε «προσοχή». Για να καταλάβουμε πως προκύπτει η «τύφλωση απροσεξίας» πρέπει να δούμε το πρόβλημα λίγο πιο σφαιρικά. Το μεγαλύτερο μέρος της «αντιληπτικής μας διεργασίας» συμβαίνει ασυνείδητα, έξω από τη συνειδητή μας αντίληψη. Τα αισθητήρια μας βομβαρδίζονται συνεχώς από ένα τεράστιο όγκο πληροφοριών και δεδομένων (εικόνες, ήχοι, μυρωδιές κ.λπ.) που ο εγκέφαλός μας είναι αδύνατον να επεξεργαστεί ταυτόχρονα και αποτελεσματικά. Και φυσικά η πλειοψηφία αυτών των «σημάτων» είναι εντελώς άχρηστη για αυτό που κάνουμε εκείνη τη στιγμή. Η υπερφόρτωση μάλιστα αυτή γίνεται ακόμη μεγαλύτερη όταν προσπαθούμε ταυτόχρονα να ανακαλέσουμε πληροφορίες από τη μνήμη μας ή να κάνουμε κάποια άλλη σημαντική σκέψη. Για να αντεπεξέλθει ο εγκέφαλος μας, λοιπόν, σ’ αυτήν τη δύσκολη και συνεχή κατάσταση έχει αναπτύξει ένα μηχανισμό που αποκαλούμε «προσοχή – προσήλωση», ο οποίος λειτουργεί ως φίλτρο, που ταχύτατα και ασυνείδητα επιλέγει ένα μικρό ποσοστό των εισερχόμενων σημάτων για περαιτέρω πλήρη επεξεργασία και συνειδητή αντίληψη. Οι υπόλοιπες πληροφορίες μένουν απαρατήρητες, χάνονται και δεν αποθηκεύονται ποτέ στη μνήμη μας – είμαστε τυφλοί σ’ αυτές εφόσον δεν τίθενται ποτέ κάτω από συνειδητό έλεγχο. Όλα αυτά συμβαίνουν χωρίς ο άνθρωπος να μπορεί να ασκήσει πάνω τους επιρροή.
Οι περιορισμοί της προσοχής είναι γνωστοί σ’ αυτούς που ασχολούνται με τη μελέτη του «ανθρώπινου παράγοντα» και ερευνούν την αλληλεπίδραση των ανθρώπων με κτίρια, μηχανές και γενικά με το περιβάλλον τους. Η «τύφλωση απροσεξίας» προκαλεί
ατυχήματα όταν η προσοχή από λάθος φιλτράρει κάποιες τελικά σημαντικές πληροφορίες. Κατανοώντας τον μηχανισμό κατά τον οποίο η προσοχή διαχωρίζει τις σημαντικές από τις ασήμαντες πληροφορίες, είναι το πρώτο βήμα για να κατανοήσουμε την «τύφλωση απροσεξίας». Αν καταλάβουμε γιατί συμβαίνουν τα λάθη τότε ίσως μπορέσουμε να βρούμε τρόπους να τα μειώσουμε. Η προσοχή επηρεάζεται από τέσσερις βασικούς παράγοντες: το πόσο ευδιάκριτο είναι κάτι, τον πνευματικό φόρτο εργασίας, το κατά πόσο είναι κάτι αναμενόμενο και την ικανότητα.
Απάντηση με παράθεση
!!!! Δεν ξέρω πως και γιατί το έκανα. Θυμάμαι ότι κοίταξα απ'την άλλη και ξανακοίταξα από την πλευρά που ερχόταν το μηχανάκι, και ΔΕΝ τον είδα!!! 
...
....
....